Van grafheuvels tot landgoederen
De geschiedenis van de Utrechtse Heuvelrug staat in het landschap gegrift. Niet alleen in de natuur, maar ook in de cultuur. Over de Heuvelrug verspreid vind je vele bouwwerken: van de historische grafheuvels bij Soest tot de vele landgoederen en kastelen die overal terugkomen. Ze vertellen het verhaal van de vroegere bewoners van de Heuvelrug.
Grafheuvels
De vondst van gereedschap van vuursteen bij Rhenen laat zien dat de eerste bewoners al zo’n 150.000 jaar geleden op de Heuvelrug neerstreken. Pas veel later laten bewoners de eerste nu nog zichtbare sporen na in het landschap: de grafheuvels rond Soest uit 2500 – 2000 v.Chr. zien we nu als lichte glooiingen in het landschap terug.
Engdorpen
In de Middeleeuwen ontstonden aan de rand van de heuvelrug de zogeheten ‘engdorpen’: boerengemeenschappen die rond een centraal plein (de ‘brink’) hun boerderijen en akkers bouwden. In Soest, Baarn, Amerongen, Leersum en Doorn kun je die centrale pleinen en soms zelfs ook de oude boerderijen nog terugvinden.
Verdedigingswerken
Al sinds de Romeinse tijd wordt er voor, en óp de heuvelrug gevochten. Dat heeft alles te maken met het landschap en de strategische ligging. De Romeinse rijksgrens, de Limes, is er aangelegd. Een grens die het midden van het land in oost-westelijke richting verbindt met enerzijds Nijmegen en anderzijds de kust bij Katwijk. In latere tijden is er ter verdediging van ‘Holland’ de Nieuwe Hollandse Waterlinie aangelegd, werelderfgoed in spé!
Ook Napoleons mannen lieten hun oog op de heuvelrug vallen: gekwartierd in de bossen bij Zeist bouwden zij de bekende Pyramide van Austerlitz. De Grebbelinie ligt er; een linie die in de Tweede Wereldoorlog heftig bevochten is. En ook het latere vliegveld Soesterberg dat onder andere een belangrijke rol heeft gespeeld tijdens de Koude Oorlog toen de Amerikanen er de dienst uit maakten. Tegenwoordig is die militaire geschiedenis op een spannende en interactieve wijze terug te terug te vinden in het Nationaal Militair Museum.
Landgoederen en buitenplaatsen
Eind 17e eeuw ontdekten ook de rijke kooplieden de Utrechtse Heuvelrug. Ze bouwden er hun buitenhuis om er ’s zomers de stank en drukte van de stad te kunnen ontvluchten. Eerst nog als boerderijen met een herenkamer (‘hofstedes’), maar vanaf het eind van de 17e eeuw als luxe landgoederen met sierlijke tuinen en bossen.
Verdeeld over de Heuvelrug liggen honderden kastelen, versterkte huizen en historische buitenplaatsen. De Heuvelrug kent de grootste dichtheid aan buitenplaatsen van Nederland; volgens sommigen zelfs meer dan er langs de Loire in Frankrijk te vinden zijn. De meeste van deze prachtige gebouwen met bijbehorende tuinen, bossen en landerijen liggen in gordels dicht bij elkaar. De ‘Stichtse Lustwarande’ langs de weg tussen Rhenen en De Bilt is een prachtige aaneenschakeling van zulke landgoederen. Langs de – door Jacob van Campen in 1647 ontworpen – ‘Wegh der Weegen’ tussen Utrecht en Amersfoort liggen ook de nodige buiten huizen. Deze ‘landgoederenzone’ ziet er door toevoegingen uit latere jaren weer heel anders uit dan alle andere zones. En die variatie maakt het juist zo uniek. Er zijn nog veel meer plekken waar deze bijzondere combinatie tussen natuur en cultuur te vinden is.
Een aantal landgoederen en buitenplaatsen is open voor publiek: Kasteel Amerongen, Huis Doorn en Slot Zeist bijvoorbeeld.
Musea
Naast alle natuur- en cultuurparels zoals de mooie landgoederen op de Utrechtse Heuvelrug zijn er ook musea, kerken en dierentuinen die een bezoek waard zijn. Ouwehands Dierenpark Rhenen, bijvoorbeeld. Of het Nationaal Militair Museum. Maar ook het Stadsmuseum in Rhenen of de Andrieskerk in Amerongen.