Bewoners op de Utrechtse Heuvelrug hebben sinds het najaar van 2023 op verschillende plekken te maken met grondwateroverlast. In de periode oktober 2023 tot 1 juni 2024 is twee keer zoveel regen gevallen als normaal (bijna 1.100 mm). Hierdoor hebben bewoners op de Heuvelrug last van volgelopen kelders, schimmel en water in de kruipruimten. Ook agrariërs op de flanken van de Utrechtse Heuvelrug hebben last van te natte landbouwgronden. Overheden werken daarom waar mogelijk aan extra acties om in te spelen op zowel natte als droge perioden op de Utrechtse Heuvelrug. Ook als bewoner kunt u maatregelen nemen.
Droogte én wateroverlast, daar werken overheden op de Utrechtse Heuvelrug al jaren aan samen. En sinds 2019 in het samenwerkingsverband van de Blauwe Agenda, waarin de waterproblemen en -oplossingen op en rondom de Utrechtse Heuvelrug centraal staan. In 2024 is er sprake van extreme grondwateroverlast. Nog niet eerder kreeg de Utrechtse Heuvelrug hiermee te maken. In het verleden is de grondwaterstand vaker zeer hoog geweest. Echter toen daalde de grondwaterstand na een piek wél weer snel.
Extra uitleg hoge grondwaterstanden op de Heuvelrug
Bij veel regenval kan het grondwater op sommige plekken op de Heuvelrug dicht bij het oppervlak komen. Dat is te zien op de afbeelding hierboven. Vaak zijn dit de plekken waar de dorpen op de Heuvelrug zijn gebouwd. Daarom is het nu met hoge grondwaterstanden onder de hoge rug opnieuw zoeken naar een balans.
Waarom is dat zoeken? Op de Utrechtse Heuvelrug zakt het water goed weg, omdat deze veelal van zand is. Het regenwater zakt hier dus makkelijk de grond in. Ook is er op de hoge rug weinig oppervlaktewater (water in sloten en rivieren) aanwezig. Het duurt daarom lang voordat het grondwater naar de lagere delen stroomt waar watergangen het water kunnen afvoeren. Met andere woorden: het duurt lang voordat hoge grondwaterstanden in de kwetsbare zones (zie afbeelding) op de heuvelrug dalen.
Verwachting grondwaterstanden in 2024 en 2025 op de Heuvelrug
Pas sinds juni 2024 zijn de grondwaterstanden op veel plekken op de Utrechtse Heuvelrug weer aan het dalen. De grondwaterstanden zijn echter op veel plekken nog steeds hoger dan normaal voor de start van de winter. Als de komende winterperiode ook veel regen valt, dan is de kans groot dat inwoners in die periode weer overlast ervaren door hoge grondwaterstanden. Daarom zijn enkele nieuwe acties ingezet door overheden en partners.
Wat kunnen overheden en partners extra doen in dit gebied?
De situatie van afgelopen winter was extreem. Daarom kunnen overheden deze situatie niet zomaar oplossen. Wel werken overheden en partners samen om binnen de mogelijkheden die zij hebben de overlast te verminderen. Zo zijn bij Amerongen al maatregelen genomen om wateroverlast te voorkomen door heftige buien die het dorp binnen stromen. Om overlast voor zover als mogelijk te beperken wordt ingezet op de volgende acties voor de komende maanden en jaren.
1. Monitoren extremen
Om in te kunnen spelen op nieuwe extremen, wordt de ergste grondwateroverlast in kaart gebracht. Op basis daarvan wordt voorlichting gegeven en kennis gedeeld.
2. Waar wel en niet afkoppelen
In het kader van verdroging werken overheden de afgelopen jaren aan extra water vasthouden en regenwater afkoppelen van de riolering. De hoeveelheid extra water die dat als gevolg heeft – ten opzichte van de extreme winterneerslag – is zeer beperkt in omvang, maar is wel heel relevant in de aanloop naar langdurige perioden van droogte. Wel is de ene plek meer geschikt voor afkoppelen dan een andere. De Blauwe Agenda brengt in beeld op welke plekken wel of beter niet kan worden afgekoppeld.
3. Extra afvoeren
Ten derde wordt ingezet op het goed functioneren van watergangen in de winter door middel van extra inspectie en onderhoud. De waterschappen onderzoeken of, binnen de grenzen van een peilbesluit, in extreem natte perioden extra water kunnen afvoeren via slootjes.
4. Lokaal oude watergangen flexibel inzetten
Tot slot worden mogelijkheden onderzocht om lokaal oude (deels dichtgelopen) watergangen op de hogere delen flexibel in te zetten met behulp van stuwen. Daarmee kan in de winter overschot aan water worden afgevoerd en kan in de zomer water worden vastgehouden om verdroging tegen te gaan.
Veelvoorkomende vragen en antwoorden
Vragen over wegpompen
Vragen die veel worden gesteld gaan over het aanbrengen van tijdelijke bemalingen van het grondwater om het water weg te pompen. Antwoord is dat de bemalingen slechts een tijdelijk en lokaal effect hebben. Na het stopzetten zal het grondwater weer snel toestromen.
Vragen over verlagen oppervlaktewaterpeilen
Het verlagen van oppervlaktewaterpeilen (water in sloten) heeft weinig effect op trage grondwaterstroming op de Heuvelrug naar het oppervlaktewater. Het peilbeheer van het waterschap wordt mede bepaald door vastgestelde peilenplannen en peilbesluiten. Hierbij is een zorgvuldige belangenafweging gemaakt.
Vragen over extreem natte winter
De grote hoeveelheid regen van de afgelopen winter is geen oplossing voor de structurele verdroging van de natuur in een aantal gebieden. Verdroging heeft vaak te maken met grondwaterstanden of oppervlaktewaterpeilen die langdurig te laag zijn of water van verkeerde kwaliteit. Na deze natte winter en of voorjaar zakken de grondwaterstanden uiteindelijk weer terug naar hun oorspronkelijke niveau. Dat niveau kan dus ook langdurig te laag zijn.
Vragen over meer grondwater oppompen
Tot slot: er wordt de laatste tijd vaker gevraagd of drinkwaterbedrijf Vitens niet wat meer water kan oppompen. Dat klinkt logisch, maar is helaas niet zomaar mogelijk. Vitens levert drinkwater op basis van de vraag op dat moment. Drinkwater is een dagvers product en kan helaas niet gedurende langere tijd opgeslagen worden (dit tast de kwaliteit van het water aan) om pas veel later weer te gebruiken.
Welke maatregelen kunt u als bewoner nemen?
Als eigenaar van een perceel of een woning kunt u zelf ook diverse dingen doen om wateroverlast te voorkomen of om de gevolgen te beperken. Op de websites van beide waterschappen staan diverse goede tips. Deze kunt u hier vinden:
https://www.hdsr.nl/werk/grondwateroverlast/
https://www.vallei-veluwe.nl/actueel/actuele-thema/wateroverlast/