Een interview met directeur-rentmeester Saskia van Dockum
De Utrechtse Heuvelrug kampt al jaren met verdroging én wateroverlast. Mede op initiatief van stichting Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug is de Blauwe Agenda opgesteld om de problemen in het natuurgebied aan te pakken. Ook Utrechts Landschap is partner van de Blauwe Agenda. Voor directeur-rentmeester Saskia van Dockum van Utrechts Landschap een kleine overwinning. “De natuur in het gebied is flink verslechterd. De urgentie is enorm.”
De Utrechtse Heuvelrug heeft van zowel de extreme droogte als hevige regenbuien extra last. “De hoge zandgronden zijn flink de pineut door klimaatverandering en grondwateronttrekkingen,” zegt directeur-rentmeester Saskia van Dockum van stichting Het Utrechts Landschap. De stichting is eigenaar en beheerder van grote delen van het Nationaal Park in de provincie Utrecht.
Bij regen stroomt het water te snel weg
De hooggelegen delen van de Utrechtse Heuvelrug zijn afhankelijk van hemelwater. Het gebied heeft te maken met hevige regenbuien, maar het regenwater stroomt razendsnel weg en infiltreert te weinig in de bodem. Dat zorgt vervolgens in de lagergelegen delen voor wateroverlast.
Verzwakte bomen zijn prooi
De directeur ziet de verdroging van de natuur met lede ogen aan. “De bossen hebben het enorm zwaar. Bomen hebben door het gebrek aan water minder weerstand. Zo krijgt de letterzetter, een klein kevertje, bij zwakke bomen vrij spel. Het beestje zet zijn tanden in zwakke bomen.” Ze maakt wel een kanttekening: “Bij de verzwakte bomen spelen naast droogte ook andere factoren een rol, zoals een teveel aan stikstof waar eiken enorm onder te lijden hebben.”
Goud in handen
Onder het natuurgebied ligt een “prachtige waterbel” waar Vitens drinkwater van maakt. Dat kost relatief weinig inspanning: het water is door de natuur gezuiverd en erg schoon en veilig. Omdat de waterbehoefte toeneemt heeft het drinkwaterbedrijf noodgedwongen plannen om de winning uit te breiden. “We hebben goud in handen met deze waterbel, want het water is van topkwaliteit,” vindt Van Dockum. “Maar regenwater moet de waterbel wel kunnen aanvullen. Als we onze schouders er niet onder zetten, is die bel straks zo goed als leeg en verliezen we in rap tempo natuurwaarden.”
Waterbalans herstellen
Het doel van de zogeheten Blauwe Agenda is om het watersysteem in het gebied te herstellen. Bij het samenwerkingsverband zijn de provincie Utrecht, Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, Vitens, Waterschap Vallei en Veluwe, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, diverse gemeenten, terreinbeherende organisaties, particuliere eigenaren en natuurorganisaties betrokken. De gebiedspartners van de Heuvelrug willen het water in het gebied langer vasthouden, beter laten infiltreren en wateroverlast voorkomen. Ook moet op sommige plaatsen de waterkwaliteit omhoog en onderzoeken de partners ‘integrale’ wateroplossingen. Dat laatste houdt in dat de betrokken partijen kijken naar oplossingen waar drink- en oppervlaktewater, natuur en klimaat gezamenlijk van kunnen profiteren.
Verantwoordelijkheid nemen
Stichting Het Utrechts Landschap maakt zich al decennia hard om de verdroging en wateroverlast in het gebied tegen te gaan. Diverse overheden organiseerden projecten en programma’s, maar nooit was de urgentie zo hoog en zo breed ervaren als nu, volgens Van Dockum. “We hebben jaren geleden met Vitens contact gezocht om een brede samenwerking aan te gaan.” Dat is toen niet van de grond gekomen, volgens Van Dockum. “Dat het drinkwaterbedrijf nu zijn verantwoordelijkheid zo actief neemt, getuigt wat mij betreft van goed leiderschap en een toekomstvisie die breed en inclusief is.”
Aan de juiste ‘knoppen’ draaien
De Blauwe Agenda kenmerkt zich door het motto: geen woorden, maar daden. Elke partij binnen de aanpak neemt een aantal projecten onder zijn hoede. Volgens Van Dockum is het belangrijk snel de waterbalans in het gebied in kaart te brengen. “Dat is een flinke klus, maar daarna weet je ook aan welke knoppen je kunt draaien. Daarbij speelt ook de consument een grote rol. De tijd van zwembadjes vullen met drinkwater is voorbij.”
Onttrekkingen zonder vergunning
De provincie Utrecht gaat met die inventarisatie aan de slag. Het aantal kleine onttrekkingen waarvoor nu geen vergunningen nodig is, kan daarbij een probleem vormen volgens Van Dockum. “Dat is water dat wel degelijk gebruikt wordt, maar waar we geen zicht op hebben.”
Zeldzame kwelnatuur
Het Utrechts Landschap is inmiddels met de Zeisterbossen aan de slag. “We herstellen onder andere de vijvers en waterlopen van voormalige sprengen, en leggen poelen aan. Op andere plekken zorgen we dat schoon kwelwater beschikbaar komt, waardoor de natuur zich kan herstellen.” Ook stellen de betrokken partijen een waterprogramma met langetermijndoelen op en worden bewoners van de Heuvelrug bij de plannen betrokken om het bewust omgaan met water te vergroten.
Geen moment later
Volgens Van Dockum is het nog te vroeg om te oordelen of de Blauwe Agenda effect heeft, maar de potentie is groot doordat alle betrokken partijen met toewijding aan tafel zitten. “De natuur van de Utrechtse Heuvelrug is van hoge waarde en de waterbel onder de Utrechtse Heuvelrug is een fantastisch natuurproduct. Deze aanpak had geen moment later moeten komen. Als we een duurzaam watersysteem willen in dit gebied, met voldoende drinkwaterbronnen, moeten we alle zeilen bijzetten.”
De Blauwe Agenda
De provincie Utrecht tekende voor de aanpak van de Blauwe Agenda samen met Nationaal Park Utrechtse Heuvelrug, Vitens, Waterschap Vallei en Veluwe, Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, gemeenten, terreinbeherende organisaties, particuliere eigenaren en natuurorganisaties.